Γερμανικής καταγωγής αμερικανός φιλόσοφος, θεωρητικός εκπρόσωπος της «Νέας Αριστεράς» και συγγραφέας του βιβλίου «Ο Μονοδιάστατος Άνθρωπος».
Χέρμπερτ Μαρκούζε (1898 – 1979)
Ο Χέρμπερτ Μαρκούζε (Herbert Marcuse) ήταν αμερικανός φιλόσοφος, γερμανικής καταγωγής, από τους κυριότερους εκπροσώπους της νεομαρξιστικής «Κριτικής Θεωρίας», που αναπτύχθηκε από τη Σχολή της Φραγκφούρτης, και εκ των θεμελιωτών της «Νέας Αριστεράς». Η ριζική αντίθεσή του προς την κατεστημένη τάξη πραγμάτων τον ανέδειξε τη δεκαετία του ’60 σε πνευματικό ηγέτη των φοιτητικών κινημάτων στις ΗΠΑ και τη Δυτική Ευρώπη. Το δοκίμιό του «Ο Μονοδιάστατος Άνθρωπος» είναι το πιο γνωστό και επιδραστικό έργο του.
Ο Χέρμπερτ Μαρκούζε γεννήθηκε στις 19 Ιουλίου 1898 στο Βερολίνο και ήταν γόνος μιας εβραϊκής αστικής οικογένειας της γερμανικής μεγαλούπολης. Το 1917 η αντίθεσή του στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο τον οδήγησε στο Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, αλλά δύο χρόνια αργότερα αποχώρησε, εξαιτίας της δολοφονίας της Ρόζας Λούξεμπουργκ και της διαφωνίας του με την επίσημη πολιτική του κόμματος. Απογοητευμένος από την εξέλιξη της Γερμανικής Επανάστασης (1918-1919), αποσύρθηκε από την ενεργό πολιτική και άρχισε να σπουδάζει φιλοσοφία στο Βερολίνο. Στη συνέχεια, σπούδασε στο Πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ, κοντά σε δυο σημαντικούς φιλοσόφους, τον Έντμουντ Χούσερλ και τον Μάρτιν Χάιντεγκερ, υπό την επίβλεψη του οποίου εκπόνησε τη διδακτορική διατριβή του με τίτλο «Η οντολογία του Χέγκελ και η θεμελίωση μιας θεωρίας της ιστορικότητας» (1932).
Την περίοδο αυτή γνώρισε με τη μεσολάβηση του Χούσερλ τον φιλόσοφο και κοινωνιολόγο Μαξ Χορκχάιμερ, διευθυντή από το 1930 του Ινστιτούτου Κοινωνικής Έρευνας, με τη δράση του οποίου συνδέθηκε η πορεία της Σχολής της στη Φραγκφούρτης, και εργάστηκε κοντά του. Το 1933, μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, κατέφυγε αρχικά στη Γενεύη και στη συνέχεια στις ΗΠΑ. Το 1940 απέκτησε την αμερικανική υπηκοότητα και κατά την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου εργάστηκε ως αναλυτής πληροφοριών στις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες και το Υπουργείο Εξωτερικών.
Το 1950 επέστρεψε στην ακαδημαϊκή σταδιοδρομία του, στα πανεπιστήμια Κολούμπια και Χάρβαρντ έως το 1954, Μπράντεϊς (1954- 1965) και Σαν Ντιέγκο (1965- 1976), στο οποίο μετά τη συνταξιοδότησή του παρέμεινε ομότιμος καθηγητής μέχρι τον θάνατό του. Παράλληλα, δίδαξε σε πολλά πανεπιστήμια της Δυτικής Ευρώπης, κυρίως στο Δυτικό Βερολίνο, ως επισκέπτης καθηγητής.
Ο Χέρμπερτ Μαρκούζε πέθανε στις 29 Ιουλίου 1979, στο Στάρνμπεργκ της Βαυαρίας, σε ηλικία 81 ετών. Παντρεύτηκε τρεις φορές και από τον πρώτο γάμο του με τη μαθηματικό Σόφι Βερτχάιμ απέκτησε ένα γιο, τον καθηγητή πολεοδομίας Πίτερ Μαρκούζε (γ. 1928).
Στη φιλοσοφική και πολιτική διαδρομή του Χέρμπερτ Μαρκούζε μπορεί κάποιος σχηματικά να διακρίνει τρεις περιόδους. Κατά την πρώτη, που εκτείνεται από το 1928 έως το 1932, ο Μαρκούζε προσπάθησε να συγκεράσει τη χουσερλιανή φαινομενολογία και τον χαϊντεγκεριανό υπαρξισμό με τον ιστορικό υλισμό και τη νεοεγελιανή διαλεκτική. Η δεύτερη περίοδος (1933-1941) σημαδεύεται από τη μετάβασή του στην «Κριτική Θεωρία». Στις εργασίες του αυτής της περιόδου αναλύει την κατάσταση του ανθρώπου στην «ύστερη καπιταλιστική κοινωνία», της οποίας η τεχνολογική και επιστημονική πρόοδος επιτάχυνε την υποταγή του ανθρώπου στη μηχανή και στις σχέσεις παραγωγής. Η τρίτη περίοδος του Μαρκούζε μπορεί να χαρακτηριστεί ως «φροϋδική». Στη φάση αυτή προσπαθεί μέσω της φροϋδικής θεωρίας περί ενστίκτων να ερμηνεύσει τις «εξουσιαστικές δομές του ύστερου καπιταλισμού». Ο Μαρκούζε προσεγγίζει τον φροϋδισμό όχι ως ψυχαναλυτής, αλλά ως θεωρητικός.
Το 1955 εξέδωσε το βιβλίο του «Έρως και πολιτισμός» («Eros and
Civilization»), κεντρική θέση του οποίου είναι ότι ο πολιτισμός έχει μέχρι σήμερα εκτοπίσει τον έρωτα, δηλαδή την αρχή της ζωής και της σεξουαλικότητας.
Το 1964 δημοσίευσε το βιβλίο «Ο Μονοδιάστατος Άνθρωπος» («One-Dimensional Man», στο οποίο υποστηρίζεται ότι το καπιταλιστικό σύστημα πέτυχε να εξουδετερώσει τη δυσαρέσκεια των καταπιεσμένων, δημιουργώντας τους μέσα από τον ύπουλο χειρισμό των μέσων επικοινωνίας ασήμαντες και υλικού χαρακτήρα επιθυμίες, που μπορούν εύκολα να ικανοποιηθούν. Μοναδική ελπίδα για τη σωτηρία του σύγχρονου ανθρώπου από την κατάσταση της αναισθησίας και του ευδαιμονισμού, στην οποία έχει περιέλθει, είναι σύμφωνα με τον συγγραφέα η αντίδραση από μια περιθωριακή ομάδα φοιτητών, που δεν έχουν υποστεί πλύση εγκεφάλου και από μειονότητες φτωχότερων τάξεων, οι οποίες δεν είναι διατεθειμένες να συμβιβασθούν.
Το βιβλίο γνώρισε μεγάλη επιτυχία και κατέστη η βίβλος των ριζοσπαστικών φοιτητικών κινημάτων της δεκαετίας του ‘60 και ο Μαρκούζε από ένας σχετικά άγνωστος πανεπιστημιακός έγινε ο προφήτης και η πατρική φιγούρα του νεανικού κινήματος κατά του πολέμου στο Βιετνάμ. Ο Μαρκούζε θεωρείται ένας από τους θεμελιωτές της Νέας Αριστεράς (New Left), που εκδηλώθηκε αμέσως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και συσπειρώνει νεομαρξιστές διανοητές, οι οποίοι επιδιώκουν είτε την επάνοδο στις πηγές του μαρξισμού με την αποκάθαρση της μαρξιστικής θεωρίας από τις παραποιήσεις και στρεβλώσεις του μαρξισμού-λενινισμού, είτε την επανεξέταση και προσαρμογή του μαρξιμού στις σύγχρονες συνθήκες.
Έχετε ερωτήσεις;
Επικοινωνήστε μαζί μας
